Tôi bước vào trường Cường Để năm lớp sáu , năm học 1967 -1968 với lòng tràn đầy phấn khởi. Sau một thời gian ngỡ ngàng , rồi tôi cũng làm quen được với những bạn mới từ khắp các trường trong thành phố và trong tỉnh nhà đến.Trường Cường Để lúc bấy giờ vừa xây xong một dãy phòng học mới, sát với dãy nhà Ông Năm Mậu - Ông Mậu làm nghề cho thuê truyện , nhà rợp bóng mát dưới tán cây me, cây keo cơ man nào là truyện chưởng , kiếm hiệp... Khuôn viên trường rộng , mặt tiền đường Cường Để, phía tây giáp đường Tăng bạt Hổ , phía đông giáp đường Hai bà Trưng , mặt hậu giáp khu đất của phi trường Quy Nhơn. Sân trường mềm ngập đất sỏi nhỏ, ít cây lớn nên chói nắng vô cùng. Chỉ có khu phòng thí nghiệm và nhà tập võ có nhiều gốc phượng vỹ . Phòng Giám Hiệu rợp bóng me tây, phía ngòai có gốc me cổ thụ , lá xanh non mơn mởn . . .
Tôi bắt đầu làm quen với những môn học mới và thật thú vị khi có nhiều thây cô giảng dạy hơn. Anh văn là môn gây ấn tượng với thầy Võ ái Ngự. Thầy có lẻ gốc Quảng Bình lúc nào giọng cũng to khỏe, mở đầu giờ học bằng bài hát thầy dạy :
" this is the way we go to school
"go to school,
"go to school in the early morning ..."
Thật khó quên cách phát âm chữ this của thầy : "các em le lưỡi ra, hai răng cắn nhẹ đầu lưỡi...đọc this , thụt lưỡi vào !! ". Thầy Ngự có tinh thần xã hội cao, lúc nào cũng khuyến khích " vở sạch, chữ đẹp, tóc ngắn gọn gàng " dường như để cản bớt các ảnh hưởng tiêu cực của các trường phái tóc dài híp py lúc bấy giờ . Nhờ vậy , tôi và các bạn được nhiều con 19 và 20 của thầy ! Thầy Ngự lập ra thiếu đòan Hướng đạo " Đề Thám ", ưu tiên tuyển chọn các bạn to , khỏe , tóc tai gọn gàng nên bạn Hồ đắc Tân, Diệp thế Nghĩa được chọn làm đội trưởng ...
Lúc đó, một " bông hoa mới về trường" đó là cô Ngọc Anh . Cô dạy môn văn, giọng Huế truyền cảm khi đọc các bài trong Tự lực văn đòan . Tôi vẫn còn nhớ giọng nhỏ nhẹ khi đọc bài " Làng Từ Lâm " của Thạch Lam :
"Tôi đến một nơi gọi là Từ Lâm
xa xa tòan là núi, ngọn nọ, ngọn kia không dứt .
Núi màu lam buổi sáng, buổi chiều mây bay sương phủ
Từ Lâm là một làng nhỏ ven đồi, vẻ đặc sắc là rất tĩnh ...."
Dạo đó, cô chưa lập gia đình nên cứ đang học giờ của Cô là thấy có các Thầy liên tục ghé ... hỏi thăm , lúc thì xin cục phấn , lúc thì hỏi thăm gì đó . ..và mặt cô ửng hồng khi trả lời . . .Cũng là người Huế, năm lớp sáu môn hóa tôi học thầy Võ hồng Phong, môn vạn vật học thầy Lễ. Thầy Phong nhỏ người, dáng rất bụi , đầu hói chuyên môn vào lớp là cho tóan ..chạy . Sau này thầy chuyển vào Sàigòn . Trong các dịp họp mặt trường Cường Để QN tổ chức tại Sài gòn, lại thấy thầy hăng say cùng chiếc kèn harmonica với bài " Hiệu đòan ca Cường Để " do thầy Dương minh Ninh sáng tác.
Vào khỏang giữa năm thì lớp chúng tôi đã chơi thân với nhau hơn. Trong đội banh, có tay tiền đạo Trần văn Phúc lừa , sút banh rất giỏi, thủ môn thì có bạn Tùng . Cứ có giờ rãnh, là tụi tôi rủ nhau sang nhà Trần Hiền đá banh . Bấy giờ , ba của bạn Hiền làm Trưởng ty Giáo Dục, nên bạn ở luôn trong cơ quan , gần trường Cường Để . Ngồi cùng bàn, sát tôi có bạn Võ duy Linh , tính tình cổ quái mà lúc đó.. quả thật tôi không hiểu nổi. Vào giờ cô Ngọc Anh là thấy bạn hăng hái phát biểu với giọng chải chuốt . Có một lần , bạn giận cô- ra đứng tựa cột banh sân trường trong cơn mưa nặng hạt - cả một lúc lâu - đến nổi các bạn nói cô ra kêu bạn Linh vào . Cô không đếm xỉa gì đến , và kết quả là hôm sau bạn Linh phải nghĩ học vì...cảm lạnh !! Sau này, lên lớp 9, bạn Linh làm các bạn trong lớp " thán phục " khi đối đáp với mấy người Mỹ trôi chảy , chở các chị lớp lớn* vào trường trên chiếc solex đen rất điệu nghệ, và nói tòan về thuyết phân tâm của Freud , triết thuyết của Kant và cả của Kark Max . ( thú thật, lúc đó tôi còn chưa biết mấy ông này là ai nên vội vàng ra nhà sách Tao Đàn mua một cuốn Tự điển danh nhân thế giới về xem ) . Bạn Linh sau này phát bệnh " tâm thần " quậy tưng bừng trong giờ thầy Hồ sĩ Duy, sau đó bạn nghĩ học và không biết hiện giờ ra sao .. .tôi chỉ còn nhớ , nhà bạn ấy ở khu 6, trong một ngỏ hẻm đường đất .
Tóan tôi học thầy Kham, dáng người thấp, tròn trịa . Nhiều lúc mệt mỏi với tóan hình, rồi lại lao sang tóan đại số , chỉ thỏai mái khi học các môn xã hội và nhất là giờ nhạc với thầy Dương minh Ninh và giờ vẽ với thầy Phùng văn Viễn. Từ các bài lý thuyết , tôi mới bắt đầu có khái niệm về trường độ, bát độ, dấu nghĩ đơn, kép , xướng âm .. do môn nhạc học thỏai mái nên tôi không đầu tư nhiều , rồi sau này tự trách hồi đó chịu học xướng âm cho kỹ thì nay giọng hát ..có đỡ hơn bây giờ không ? Từ bài xướng âm , chúng tôi mới thực sự bắt đầu biết cơ bản về một bài hát . Trước đây thích thì cứ hát vu vơ , sau đó biết cao độ , trường độ của một nốt để hát cho " chuẩn " hơn . Bài Lên Đàng của Lưu Hữu Phước có thể nói là khó có thể quên của đám học sinh Cường Để chúng tôi " sòn đô đô sòn la la .." cứ vang lên suốt trong giờ dò bài . Rồi lên lớp sau, chúng tôi được học các bài " lãng mạn " hơn . Thuyền viễn xứ - thơ Hà huyền Chi, nhạc Phạm Duy ,là bài thi lục cá nguyệt của lớp tôi . Có bạn lên hát và đánh nhịp - hay và chuẩn như bạn Trần Hiền , cũng có bạn, đánh nhịp 3/4 mà tay vẽ thành vòng tròn như bạn Nguyễn văn Cảm . Nhưng cả lớp đều làm khán giả tích cực lúc ngồi đợi đến phiên mình trả bài , bạn có bao giờ dự buổi văn nghệ mà khán giả háo hức, lắng nghe, lẩm bẩm hát theo và nôn nóng chờ tới lượt mình lên sân khấu chưa ? Lớp tôi đó, giờ học nhạc của thầy Dương Minh Ninh . Bài Hiệu đòan ca Cường Để do thầy Ninh sáng tác, không chỉ tụi học sinh tụi tôi thấy hãnh diện, mà cả các thầy cô bộ môn khác cũng thích . Mỗi khi đi họp bạn, sinh họat với trường khác trong tỉnh, thì bài này ăn đứt các bài hát khác - đơn giản vì nó hay mà trò nào cũng thuộc và biết hát đúng giọng ! " Gấm vàng, một cuộn gấm vàng, óng a, óng ánh như tóc nàng Quỳnh tiên ", thầy Ninh có bài Gấm vàng, và sáng tác nhiều ca khúc nữa, nhưng chẳng bao giờ thầy nhắc đến trong giờ dạy của mình , và do đó tụi học sinh chúng tôi giờ đây cũng mù tịt về sự nghiệp sáng tác của thầy !!
Còn bên giờ vẽ, thầy Viễn dạy rất nhẹ nhàng , các bạn ban đầu được học vẽ bằng bút chì . Tôi còn nhớ, phải chạy ra nhà sách mua đúng lọai 5 B, tô các ô vuông từ lợt sang đậm dần với kỹ thuật tô các lưới mỏng, đều tay , ô đậm thì tô nhiều lưới chồng lên nhau . Lúc đầu thì bạn nào cũng có bài vẽ giống nhau vì bài cơ bản đơn giản. Sang đến bài đổ bóng , vẽ trái chuối, chai cô ca .. là cả một rừng bàn tán bài của nhau , ai cũng muốn xem bài của bạn bên cạnh . Hình thù lúc đó rất lung tung, cái thì méo, cái thì dài ngoằng . . do chưa có trình độ thể hiện tỉ lệ đúng .
Đến các bài học vẽ sau thì chúng tôi bắt đầu thấy hứng thú . Tôi được học vẽ phối cảnh , biết đặt góc nhìn , đường chân trời . Cái bài mẫu rất đơn giản , hai bên là hai hàng cây hình búp tròn tượng trưng , đối xứng với nhau qua trục đường đi .. chỉ thế thôi , nhưng quả thật đây là một bài học hữu ích đối với tôi cho đến tận bây giờ mỗi khi muốn thể hiện hình phối cảnh ! Lên lớp sau , tụi tôi được học màu nước . Thầy Viễn là vậy , cái bài học về màu sắc rất đơn giản và ấn tượng . Chỉ một vòng tròn , 4 màu chủ đạo đen , đỏ , xanh lá cây và vàng chiếm 4 vị trí 36O, 90 , 180 , 270 độ . Ở mỗi 1/4 vòng tròn, các ô được chia đều giống như hộp phô mai đầu bò . Các ô nào gần màu chủ nào thì nhiều màu đó , hòa với màu chủ kế cận cho ra màu mới... như màu đỏ thêm màu đen ra màu nâu , nếu ô ở gần màu đen thì nâu đậm , ô ở gần màu đỏ hơn thì ít nâu hơn ... Vẽ xong, các bạn tôi có một vòng tròn đầy màu sắc . Nếu cắm cái đinh giữa tâm vòng tròn màu sắc này quay đều, thì lại cho ra màu...trắng !
Tụi tôi học vẽ được hết năm lớp 9 , lúc đó đã tập tành sáng tác được một vài bức tranh màu nước nộp thầy . Khó khi nào trong lớp được nhìn thấy thầy cười, các bạn kể rằng , gia đình thầy gặp một tai nạn xe cộ làm mất người thân , kể từ đó thầy chẳng bao giờ cười nữa .. không biết có đúng không ?
Nguyễn Trí Mẫn
Ghi chú :
* Lúc đó Trường Nữ Trung Học Quy Nhơn chưa có ban C cho lớp 12, nên có vài chị phải sang trường Cường Để học .